|
YAĞMURLAMA SULAMA YÖNTEMİ NEDİR?
Suyu toprak yüzeyine belirli bir basınç altında ince damlacıklar halinde, yağmur şeklinde püskürten meme veya başlıkların yer aldığı borulardan oluşan sisteme "Yağmurlama Sulama Yöntemi" adı verilir.
Yağmurlama sulamada su, basınç altında yağmurlama başlıklarına iletilerek yapay bir yağmur halinde arazi yüzeyine uygulanır.
Yöntemin uygulanabilmesi için ana boru ve lateral hatlardan oluşan bir su iletim sistemine ve basıncı sağlayan bir sisteme gerek vardır. Basınç genellikle pompaj birimi ile sağlanmaktadır. Sistemi yağmurlama başlıkları tamamlar. Sulanacak bitkiye, toprağa ve ekonomik koşullara bağlı olarak değişik tiplerde yağmurlama başlığı kullanılır.
YAĞMURLAMA SULAMA YÖNTEMİNİN UYGULAMA KOŞULLARI NELERDİR?
Yağmurlama sulama sistemleri uygun biçimde işletilirse sulama suyu ihtiyaçları yüzey sulamalara göre önemli ölçüde az olmaktadır. Özellikle yüzeyi düzgün olmayan, eğimli, sızdırma hızı yüksek olanlarda, sığ köklü bitkilerin sulanmasında başarılı sonuçlar vermektedir.
Yağmurlama sulama yönteminde, belirli bir ilk yatırım ve enerji giderleri gereklidir. Bu giderler yöntem uygulanarak, tarımsal ürün artışıyla karşılanabilirse yağmurlama sulama sistemleri gelişebilir. Yağmurlama sulama yöntemleri daha az işçilik gerektirdikleri için, işçiliğin pahalı olduğu yerlerde geniş uygulama alanı bulmuşlardır.
Enerji maliyetlerinin yüksekliği ve bakım-onarım yönünden bazı sorunlar bulunması sistemin en önemli dezavantajlarıdır.
YAĞMURLAMA SULAMA YÖNTEMLERİNİN İŞLETME SİSTEMLERİ NELERDİR?
1. Taşınabilir Sistemler
Bu sistemde motopomp ünitesi ana boru ve lateraller taşınabilmektedir. Yurdumuzda en yaygın uygulanan bu sistemdir.
2. Yarı Taşınabilir Sistemler
Motopomp ünitesi ve anaboru hattı sabit, lateraller hareketlidir. Genelde anaboru hattı toprak altına gömülüdür. Bu sistem meyve ve sebzeliklerin sulanmasında geniş ölçüde kullanılmaktadır.
3. Taşınmayan (Sabit) Sistemler
Bu sistemde motopomp, anaboru ve lateraller sabittir.
Son yıllarda yağmurlama sulama unsurlarından boru hatları ve yağmurlama başlıklarında önemli değişiklikler olmuştur. Kullanılan sistem daha ucuza mal edilmeğe başlanmış, kullanım kolaylığı sağlanmış böylece de daha yaygın uygulamaya başlanmıştır.
Yağmurlama sulama yönteminin uygulanmasında yağmurlama başlıkları da çok önemlidir. Geniş ıslatma çaplarına sahip olan büyük (gün) yağmurlama başlıkları uygulamada tercih edilirler. Ancak bunlar yüksek işletme basınçlarında iyi sonuç vermektedirler. İşletme basıncı yüksek olmayan olanlarda uygulanırsa toprak ve bitkide zararlı etkenler ortaya çıkabilmektedir.
Enerji maliyetlerinin çok yükselmesi sonucu, düşük basınçla çalışabilecek biçimde Sprink denilen küçük yağmurlama başlıkları geliştirilerek kullanılmaya başlanmıştır. Meyve bahçeleri, bağ ve sera bitkilerinin sulanmasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Suyun yalnızca küçük başlıklar çevresine uygulanması ile su tasarrufu sağlanır.
YAĞMURLAMA SULAMA YÖNTEMİ UYGULAMASINDA NELER BİLİNMELİDİR?
Yağmurlama sulama yöntemlerinin özellikle projelendirilmesiyle gerekli olan bilgiler şunlardır:
1. Toprakların kullanılabilir su tutma kapasitesi.
Bitkiler, toprakta tarla kapasitesi ile devamlı solma noktası arasında bulunan sudan yararlanabilirler. Bu nem miktarına, toprakların "kullanılabilir su tutma kapasitesi" veya "elverişli kapasite" denir. Buda toprağın bünyesine göre değişmektedir.
2. Bitkilerin Etkili Kök Derinlikleri:
Bitkilerin normal gelişmeleri için ihtiyaç duydukları suyun % 80 inin alındığı kök derinliğine "Etkili Kök Derinliği" denir. Bu değer sulamada ıslatılacak toprak derinliğini oluşturur ve bitki çeşidine göre genellikle 30- 180 santimetre arasında değişir.
3. Ürünler için sulama suyu ihtiyaçları
Ürünler-Bir defada verilecek su miktarı (Ha/mm)( Ha/m3 )-Sulama sayısı aralıkları(gün)
Tahıllar-100-150 , 1000-1500 , 2-3 , 20-30
Sebzeler-20-70 , 200-700 , 12-20 , 5-10
Meyvelikler-70-100 , 700-1000 , 4-5 , 20-25
Fidanlıklar-50-80 , 500-800 , 8-10 , 10-15
Yonca-100-125 , 1000-1250 , 4-8 , 20-30
4. Toprakların Su Alma (İnfiltrasyon) Hızları
Toprakların su alma hızının bilinmesi sulamada önemlidir. Toprağın su alma hızına; toprağın yapı ve bünyesi, topraktaki organik madde miktarı, nem miktarı, bitki örtüsü, arazinin eğimi, uygulanan sulama yöntemi, toprağın sıkışması ve çatlaması, toprakta ve suda bulunan tuzların cinsi ve miktarı gibi sebepler etki eder.
YAĞMURLAMA SULAMA YÖNTEMİNİN YARARLARI VE SAKINCALARI NELERDİR?
Yağmurlama sulama metodunun, yüzeysel sulama metotlarına göre üstünlükleri şunlardır.
1. Su kullanma randımanı yüksektir. Sulama suyunun az olduğu yerlerde bu sudan azami yararlanılabilir.
2. Meyilli, arazi şekilleri (topoğrafya) bozuk yerlerde erozyona neden olmadan sulama yapılabilir.
3. Tohum çimlenme zamanında toprağın kaymak bağlaması nedeniyle bitkinin toprak üstüne çıkmama durumunu ortadan kaldırır.
4. İşletme masrafından ve işçilikten tasarruf sağlanır.
5. Toprak derinliği az,sığ ve geçirgen topraklar için en uygun sulama sistemidir.
6. Özellikle denize yakın yerlerde rüzgarla taşınan tuzlu suların bitkilere bıraktığı tuz zerreleri, tozlar ve zararlı haşereler, yağmurlama ile yıkanabilir.
7. Yağmurlama sulama ile kontrollü su verme imkanı olduğundan; taban suyu yüksek, drenaj sorunu olan yerlerde en uygun sulama metodu olmaktadır.
8. Tarla hendeklerine gerek kalmadığından, ekim alanı artmakta ve tarımsal işletmeler kolay yürütülmektedir.
9. Eriyebilir suni gübreler; sulama suyu ile birlikte işçiliğe gerek kalmadan bitkilere verilebilir.
10. Sebze, narenciye bağ ve diğer meyvelikler dondan ve sıcaktan korunabilmektedir.
Bütün bu yararlarının yanında yağmurlama sulama yönteminin:
1. İlk tesis masrafı özellikle sabit sistemlerde çok yüksektir.
2. Su dağılımına rüzgarın olumsuz etkisi vardır.
3. Pompaj için güç gereklidir. Bu da yakıt sarfiyatı ve masraf gerektirir.
YAĞMURLAMA SULAMA YÖNTEMİ İLE TOPRAK NASIL GÜBRELENİR?
Yağmurlama yoluyla yapılan sulamada ticari gübreler sulama suyu ile birlikte bitkilere verilebilir.Bu şekilde gübrelerin sulama suyuyla toprağa aktarılması uygulamada çeşitli kolaylıklar ve avantajlar sağlamaktadır.Gübrelerin sulama suyuna karıştırılması;
- İşçiliği azaltır,
- Gübrenin toprağa homojen olarak dağılımını sağlar,
- Alet ve ekipmanların daha ekonomik olarak kullanılmasını sağlar,
- Uygun zamanda ve miktarda gübreleme imkanı sağlar,
- Ürünün kalite ve miktarının artmasını sağlar.
Bu düzenle gübre atıldıktan sonra sulamaya devam edilerek boru ve başlıklardaki gübreler temizlenir. Aynı zamanda yapraklar üzerinde biriken gübre çözeltileri de yıkanmış olur.
YAĞMURLAMA SULAMA YÖNTEMİ YERLEŞTİRMEDE NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?
- Ana boru hattı hâkim eğim doğrultusunda yerleştirilmelidir
- Yağmurlama lateralleri hakim meyile dik ve imkan nispetinde tesviye eğrilerine paralel doğrultuda olmalıdır.
- Rüzgar hızının fazla olduğu yerlerde lateraller hakim rüzgar yönüne dik gelecek biçimde yerleştirilmelidir.
- Çok uzun yağmurlama laterallerinin kullanılmasından kaçınılmalıdır. Laterallerin kısa olması işçiliği azaltır ve eşit su dağılımı sağlar.
- Laterallerin ana hat üzerinde ki hareketi en az iş gücüne ihtiyaç gösterecek biçimde düzenlenmelidir.
- Lateral hareketlerinin kolay ve birlikte çalışan başlık sayılarında ki değişimin az olması için sistem imkan oranında kare veya dikdörtgen şeklinde düzenlenmelidir.
- Sistemin boru büyüklükleri ve tertibi, yıllık masrafları en aza indirecek biçimde olmalıdır.
- İmkanların izin vermesi durumunda, uygun ve ekonomik boru çapları seçimine imkan vereceğinden, pompaj ünitesi alanın ortasına yerleştirilmelidir.
YAĞMURLAMA SULAMA YÖNTEMİNİN İŞLETİLMESİ VE BAKIMINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR NELERDİR?
- Sabit ve yarı sabit sistemlerde, basınç denemesi yapılıp daha sonra boruların üstü kapatılmalıdır.
- Sabit ve yarı sabit sistemlerde borular kışı hafif geçen yörelerde en az 40, ağır geçen yörelerde en az 70 cm. derinliğe gömülmektedir.
- Motor elektrikle çalışıyorsa mutlaka toprak hattı yapılmalıdır.
- Borular taşınırken elektrik tellerine dokunmamasına dikkat edilmelidir.
- Sistemi önce küçük debide çalıştırıp Lateral ve ara borular su ile doldurulmalı, körtapayı çok kısa bir süre açarak boru hattının temizlenmesi sağlanmalıdır.
- Yabancı maddelerin girmemesi ve yağmurlayıcı memelerin tıkanmaması için pompa emme borusuna süzgeç takılmalıdır.
- Laterallerin yer değiştirme zamanı mutlaka belirlenmelidir.
- Yağmurlama dağılımının uygun olması için rüzgar durumuna göre laterallerin konum durumları iyi ayarlanmalıdır. ;
- Boruların ve yağmurlama başlıklarının yağlanmasında gres veya benzeri yağlar kullanılmalıdır.
- Sulama işi bittiğinde contalar kurulanarak bir kutuda saklanmalıdır.
- Sabit sistemlerde sezon sonunda boruların suyu boşaltılmalıdır.
- Boruların kolay sökülüp takılması için borular birbirine takılırken ek yerleri ve contaları sabunlu bezle silinmelidir.
YAĞMURLAMA SİSTEMİYLE DONDAN KORUMA NASIL YAPILIR?
Ortam sıcaklığı donma noktasının altına düştüğü zaman, toprak ve bitkilerin üzerine su püskürtülerek bitkileri dondan korumak mümkündür. Su bitki üzerinde donmaya başlar başlamaz açığa çıkan ısının bir kısmı, bitkinin yeşil kısımlarına ve çiçeklerine, geri kalanı da toprak ve havaya gider. Bitkinin absorbe ettiği bu ısı miktarı ile hava sıcaklığı ani olarak düşmedikçe veya suyun serbest bıraktığı ısı, kuvvetli rüzgarlar tarafından taşınmadıkça bitkinin dondan uygun bir şekilde korunması sağlanmış olur.
Yağmurlama sırasında hava neminin bir miktar yükseltilmesi de korumada yardımcı olmaktadır. Kısaca yağmurlama yöntemiyle sulama yaparak don olayından korunmanın esası; suyun, donarken çevreye verdiği 80 cal/gr lık ısıyı oluşturmasıdır. Don olayından zarar görebilecek bitki aksamlarına eşit olarak uygulanan su, bitki yüzeyinde ince bir film oluşturur ve su ısı iletkenliği yüksek olan buz, açığa çıkan bu enerjinin etkin bir biçimde bitki yüzeyine ulaştırılmasını sağlar ve bitki yüzey sıcaklığı 0°C civarında tutulur. Bu işin en önemli tarafı donan miktar kadar suyu aynı hızda temin etmektir. Yağmurlama sıcaklık donma noktasının altına düşer düşmez başlatılmalı ve bitki üzerinde meydana gelmiş olan buzun tümü eriyinceye kadar kesilmemelidir.
Bitki üzerindeki buzun kalınlığı, sıcaklığın donma noktasının altında kalış süresine ve düşük sıcaklık miktarına bağlı olarak 1.5-12 mm arasında değişir. Bu nedenle çilek gibi küçük boylu bitkiler düşük sıcaklıklara karşı, meyve ağaçları ve diğer uzun boylu bitkilere kıyasla daha iyi korunabilirler. Bazı küçük boylu bitkilerin -6 ile -7 °C deki sıcaklıklara karşı yağmurlama uygulamasıyla korunabildikleri görülmüştür.
Dondan korunmak için planlanan yağmurlama sistemleri sabit olmalıdır. Çükü belirli alanın bir sulanması için planlanan sistem, aynı alanın dondan korunması işlemine uygun olmayabilir. Eğer sistem, 2.5 mm/h’lik yağmurlama hızına göre planlanmış ise bir dekarın dondan korunabilmesi için gerekli olan devamlı su debisi 0.7 L/sn civarındadır. Eğer yağmurlama hızı, 3 mm/h ise her dekar için 0.85-0.9 L/sn’lik devamlı debiye ihtiyaç olacaktır.
Yağmurlama yöntemi ile sulama yapılarak domates, kabak, biber, fasulye ve çilek gibi kısa boylu bitkiler ile elma, armut, kayısı, turunçgiller ve bağların da dondan korunması sağlanabilmektedir. Yağmurlama ile dondan koruma sistemleri, dondan korunacak tüm yüzeyi kaplayacak şekilde yerleştirilmelidir. Dondan korunacak yer meyve bahçeleri (çok yıllık bitkiler) ise; ana boru hattı toprak altında, lateraller (PVC ve PE) toprak yüzeyinde çalışacak şekilde tasarımı yapılır. Dondan korunmada başlık memeleri küçük çaplı (2-6 mm) olmalıdır. Sistemin yağmurlama hızı 3 mm/h’ten fazla olmamalıdır. Bunun yanında çok kuru rüzgarlı havalarda ve yüksek bitkilerde daha yüksek
yağmurlama hızlarına gereksinim duyabilir. Don sırasında sistem devamlı çalıştırılmalıdır. Yağmurlamaya ertesi gün yapraklar üzerindeki buz kristalleri çözülene kadar devam edilir. Sistemin operatörü geceleyin sıcaklık yükselse dahi yağmurlamayı kesmemelidir. Yağmurlamanın erken durdurulması zarar görmeyi daha da artırabilir.
Üstten yağmurlama sisteminin dondan korunma amacıyla projelenmesinde karşılaşılan iki ana sorun; yağmurlama hızı ve sulama aralığının ne olması gerektiğidir. Dondan korunmada kullanılan yağmurlama sistemlerinin çoğu üstten yağmurlama şeklindedir. Son zamanlarda alttan yağmurlama ilgi giderek artmaktadır. Üstten yağmurlama sistemi planlanırken ; arka arkaya 3 gece don olayının meydana geleceği ve her gece yağmurlama sisteminin 10 saat çalıştırılacağı dikkate alınır. Bu esasa göre su rezervi yapılır. Seralarda dondan korunma içinde yağmurlama sistemi kullanılabilir.
|
